بررسی توحید و توکل در متون منثور عرفانی

پایان نامه ی حاضر پژوهشی در بررسی مفهوم توحید و توکل و ارتباط آن دو در کتب اللمع ابونصر سراج_ شرح تعرف مستملی بخاری _احیاء العلوم امام محمد غزالی _رساله ی قشیریه ی ابوالقاسم قشیری و مصباح الهدایه ی عزالدین کاشانی است. با عنایت به اینکه مساله ی وحدانیت و یگانگی خدا، یک اصل اساسی و پذیرفته شده در تمام ادوار سلف بوده است عارفان نیز به نوبه ی خود در معنا و مفهوم دیگردادن به توحید نقش ویژه و پر رنگی داشتند لذا بررسی توحید و ارتباط آن در پنج کتب مذکور با مضامینی از قبیل توکل و اعتماد بر خدا یکی از مولفه های بنیادین تحقیق حاضر است. هر پنج تن از ارتباط تنگاتنگ توحید و ایمان با توکل سخن می گویند و توحید را پایه و ستون توکل تلقی می کنند؛ یعنی تا ایمان راستین برای مومن محقق نشود توکل از جانب متوکل معنایی نخواهد داشت. بر اساس استنباط از سخنان پنج مولف مذکور توحید عارفان با دیگران متمایز است. توکل از دیدگاه آنان هرگز با کسب و تلاش و اسباب منافی نیست بلکه همچنان که در قرآن و نهج البلاغه سعی و کسب توام با توکل اصل اساسی است تاسی آن ها نیز از این امر هویداست. پنج مولف مذکور در باب توکل هم به ذکر متوکلان جاهد و متوکلان کاهل پرداخته اند و در نتیجه گروه اول را برگروه دوم رجحان داده اند. به طور کلی آنان توکل را جانشین تنبلی تلقی نمی کنند، بلکه کسب و کار و استفاده ی اسباب را سنت اولیاء و انبیاء می شمرند و خداوند را مسبب الاسباب می دانند.